Cultuurverschillen, opvoedingsmethoden en motivatietechnieken bij Turkse migranten

De autoritaire traditionele samenleving versus de westerse individuele samenleving

De volgende vergelijking tussen een autoritaire, traditionele samenleving en de westerse, individuele samenleving heb ik genoteerd tijdens mijn werkzaamheden bij Inova Inburgering te Alkmaar vanuit de afdeling Oudkomers, in de periode 2002-2003.

Kenmerken van een autoritaire traditionele samenleving:

1. AUTORITEITEN zoals GODSDIENST, TRADITIES, NORMEN en WAARDEN staan centraal (leven voor anderen, supermens, zelfontkenning, negatief denken, weinig zelfrespect, jezelf de keuze ontnemen).
2. Meer PLICHTEN (MOETEN) dan RECHTEN (je rechten opgeven, “het maakt mij niet uit”, geen risico’s nemen – op je plaats blijven, afwachten, verveling).
3. Hoge mate van ANGST door onderdrukken van gevoelens, accepteren van vernederingen, afwijzen van complimenten, JEZELF KLEINEREN (dingen en rollen staan vast en zijn moeilijk te veranderen door onderhandelen).
4. Gericht op het VERLEDEN of op de TOEKOMST (het HIER EN NU en de tijd worden gevuld door WAT ANDEREN VAN JE VERWACHTEN/WILLEN).
5. SLACHTOFFER WORDEN van ANDERE MENSEN en van OMSTANDIGHEDEN (pessimisme, een PASSIEVE HOUDING/GEHOORZAAMHEID, je voelt je vaak MACHTELOOS, je leeft voor anderen).

Kenmerken van de westerse individuele samenleving:

1. De WETENSCHAPPEN zoals FILOSOFIE (het DENKEN van de mens, het VERSTAND) staan centraal naast GODSDIENST, TRADITIES NORMEN en WAARDEN (jezelf zijn, realistische eisen aan jezelf stellen, jezelf verzorgen, positief denken, (veel) zelfrespect hebben, beslissingen nemen).
2. Individualiteit zoals ZELFREDZAAMHEID, ZELFSTANDIGHEID, ZELFVERTROUWEN, INDIVIDUELE VRIJHEID en EIGEN INBRENG staan centraal in het leven, naast je PLICHTEN (MOETEN) heb je ook RECHTEN (NEE LEREN ZEGGEN, EIGEN GRENZEN LEREN AANGEVEN, JEZELF LEREN BESCHERMEN) (risico’s nemen, vooruitgang boeken, initiatieven nemen, interesses hebben).
3. Uiten van gevoelens door: complimenten aan te nemen, leren omgaan met kritiek en vernederingen, JEZELF TE BEVESTIGEN (dingen en rollen staan nog niet vast en zijn makkelijk te veranderen door te onderhandelen).
4. Gericht op het HIER EN NU, de tijd wordt gebruikt voor ZELFONTWIKKELING en ZELFACTUALISERING.
5. Jezelf de baas te worden door individuele VERANTWOORDELIJKHEDEN te nemen (optimisme, je hebt een ACTIEVE HOUDING, DIRECT GEDRAG en AMBITIES).

Passiviteit in de autoritaire traditionele samenleving

Een probleem uit de autoritaire traditionele samenleving wat men meeneemt bij migratie naar het westen, is een aangeleerde passiviteit (of een soort van aangeleerde hulpeloosheid).

Vanuit hun cultuur/tradities/normen en waarden ervaren mensen in het algemeen meer plichten dan rechten in de samenleving, terwijl rechten en plichten in dezelfde mate naast elkaar zouden moeten bestaan.

Er is een hoge mate van gehoorzaamheid en bescheidenheid ten aanzien van autoriteiten, ouderen, tradities, normen en waarden, in plaats van assertiviteit, grenzen stellen, actief en direct gedrag en ambities.

Er is een hoge mate van angst voor de autoriteiten (die zich uit door hen niet tegen te spreken of niet tegen hen in te gaan) in plaats van leren communiceren over zaken, leren omgaan met kritiek, leren opkomen voor je eigen rechten, leren onderhandelen, enz.

Men neemt een afwachtende houding aan ten opzichte van autoriteiten, instanties, ouderen, in plaats van te leren om eigen initiatieven te ontwikkelen. Men laat alles aan instanties en anderen over, in plaats van te leren om eigen verantwoordelijkheid te nemen.

Slachtoffer worden of verantwoordelijkheid nemen

In feite heeft men bij moeilijkheden in het leven de keus tussen slachtoffer worden of verantwoordelijkheid nemen. Men kan het slachtoffer worden van alcohol, drugs, medicijnen, maar ook van de omstandigheden.

Slachtoffer worden

Bij mensen die zich als slachtoffer gedragen van dingen, van andere mensen of van omstandigheden zijn stapsgewijs de volgende gedragspatronen te herkennen:

1. (Passief) afwachten en hopen dat dingen vanzelf gaan veranderen (uitstelgedrag);

2. Allerlei excuses bedenken om niet tot actie over te gaan;

3. Zichzelf of de anderen de schuld geven;

4. Herhalen (onbewust) van de volgende zin: “Ik weet het niet!”

Verantwoordelijkheid nemen

Bij mensen die zich niet als slachtoffer gedragen van dingen, van andere mensen of van omstandigheden zien wij stapsgewijs de volgende gedragspatronen:

1. (Actief) accepteren of de realiteit onder ogen zien (initiatief nemen);

2. Zich problemen toe-eigenen;

3. Oplossingen zoeken of bedenken;

4. In actie komen voor oplossingen. 

Opvoedingsmethoden in de autoritaire traditionele samenleving versus de westerse individuele samenleving

1. Bevelshuishouding:

In de autoritaire traditionele opvoeding staat autoriteit centraal. De autoritaire machtsstructuur wordt ontleend aan de Islamitische godsdienst, geloof en tradities zoals die zijn bewaard sinds het ontstaan van de Islam. Dit noemt Prof. Dr. Abram de Swaan in ‘De mens is de mens een zorg’ de bevelshuishouding. Als gevolg hiervan is de machtsverhouding tussen gesprekspartners ongelijk verdeeld. De groep in plaats van het individu, afhankelijkheid in plaats van zelfstandigheid, gebod (moeten) in plaats van willen, angst in plaats van moed, zijn fundamentele uitgangspunten in de autoritaire/traditionele samenleving waarmee kinderen worden opgevoed in het gezin, op school en in de samenleving als geheel.

1. In de opvoedingsmethode ‘wijzen op anderen’ van autoritaire traditionele ouders staat niet het kind centraal, maar de kinderen van andere ouders. Gedragingen van andere kinderen worden als voorbeeld gesteld en dienen om het eigen kind terecht te wijzen. Als gevolg van deze opvoedingsmethode wordt kinderen niet de mogelijkheid geboden om zichzelf te zijn.
2. Bij de opvoedingsmethode genaamd ‘machtsgerichte techniek’ proberen autoritaire traditionele ouders hun kinderen door middel van fysieke kracht en het dreigen met im-materiële beloning of straf op te voeden. Op deze manier doen ze geen beroep op de cognitieve vaardigheden van het kind, doordat het kind geen informatie krijgt over de redenen van de terechtwijzing of gedragscorrectie.
3. Tenslotte wordt de opvoedingsmethode ‘manipuleren met liefde en genegenheid’ gebruikt, gebaseerd op de afhankelijkheid van het kind. Het kind wordt genegeerd, er wordt niet met het kind gesproken, het wordt niet serieus genomen of er wordt niet geluisterd naar wat het kind zegt. Net als de machtsgerichte methode is deze opvoedingsmethode in hoge mate straffend van aard. Wanneer ouders manipuleren met liefde en genegenheid ontstaat voor het kind een onzekere situatie, het kind weet namelijk niet wanneer de straf ophoudt. Aan fysieke straf komt sneller een eind!

Bij de opvoeding in de autoritaire traditionele samenleving worden jongens in materiële zin verwend en meisjes overbeschermd vanwege hun seksualiteit, ingegeven door godsdienst en tradities. Jongens zorgen straks voor het nageslacht en zetten de naam van de familie voort. Bovendien beschouwen ouders hun zonen als een sociale voorziening voor hun oude dag. Meisjes worden vanaf hun twaalfde jaar overbeschermd en vaak sneller uitgehuwelijkt dan jongens, omdat de ouders bang zijn dat zij hun maagdelijkheid zullen verliezen voordat ze het huwelijk ingaan. Een ontmaagd meisje betekent grote schande voor de familie; ze moet zo snel mogelijk trouwen met de betrokken jongen, of haar familieleden gaan op wraak uit.

1. Onderhandelingshuishouding:

De westerse individuele samenlevingen zijn democratisch georganiseerd. De democratische machtsstructuur wordt ontleend aan de ontwikkelingen in West-Europa sinds de oude Grieken. Dat betekent dat het individu centraal staat in het leven van de meeste mensen. Dit noemt Prof. Dr. Abram de Swaan de onderhandelingshuishouding. De machtsverhouding tussen gesprekspartners is gelijk(er) verdeeld. Individualiteit, zelfstandigheid, vrijheid, verantwoordelijkheid en eigen inbreng zijn fundamentele uitgangspunten in bijvoorbeeld de Nederlandse samenleving, waarmee kinderen worden opgevoed in het gezin, op school en in de samenleving als geheel.

Om deze opvoeding te kunnen realiseren maakt men gebruik van onderstaande opvoedingsmethoden, die Dr. William Glasser in ‘De wereld de baas’ als volgt beschreef:

‘Als we onze kinderen helpen zelfstandig te worden, moeten we gebruik maken van vier duidelijke, afzonderlijke methoden. Alles wat we met onze kinderen doen, eenvoudig of ingewikkeld, hangt daarmee samen. Zodra je die methoden kent, zul je die methoden gebruiken waarmee je het meeste bereikt en het andere, waar je minder aan hebt, nauwelijks toepassen. De vier methoden zijn:

1. Dingen voor hen doen- bijvoorbeeld de kinderen verzorgen als ze nog klein zijn, en als ze groot zijn, ze als gelijke beschouwen.
2. Dingen tegen hen doen – bijvoorbeeld kleine kinderen straf opleggen als ze niet doen wat we willen, of op latere leeftijd, hen verstoten.
3. Dingen met hen doen – bijvoorbeeld als ze klein zijn met hen spelen of, als ze ouder zijn, dingen die beiden interesseren zoals sport of muziek, samen bespreken.
4. Hen met rust laten - bijvoorbeeld tweejarigen laten gillen als ze een driftbui hebben, of als ze ouders zijn, niets zeggen maar hen succes wensen, en je voornemen een oogje in het zeil te houden als ze achttien jaar zijn en ons komen vertellen dat ze op eigen benen willen staan’.

Bovenstaande methoden worden zowel door ouders in het gezin en leerkrachten op scholen gebruikt, maar ook door hulpverleners in de begeleiding van hun patiënten.

Vier motivatietechnieken of motivatieladder & drie doelgroepen in de Geestelijke Gezondheidszorg

Zowel de vier motivatietechnieken/motivatieladder als de drie doelgroepen in de GGZ vind ik belangrijke instrumenten, om de volgende redenen:

• Om de plaats van een patiënt(e) te bepalen in de motivatieladder (handvaten voor de hulpverlener);
• Om de patiënt(e) een handvat te bieden waardoor hij/zij doelen voor zichzelf kan stellen om uit de problematische situatie te komen, waarmee de zelfredzaamheid van de cliënt(te) wordt vergroot.

Vier motivatietechnieken of motivatieladder

1. Pro-actief of doelgericht leven: men stelt realistische doelen voor zichzelf en doet zijn/haar best om de doelstellingen binnen een redelijke termijn te behalen.
2. Actief in plaats van passief leven: als men tegen een probleem aanloopt, probeert men dit op een actieve en effectieve manier aan te pakken in plaats van af te wachten of dingen uit te stellen.
3. Reactief leven (being forced by life events): men gaat over tot actie omdat men als het ware worden gedwongen door levensgebeurtenissen van buitenaf.
4. Zorgwekkende zorgmijders: iemands omgeving is van mening dat hij/zij zorg en hulp nodig heeft, maar men mijdt per se alle zorg en hulp! Deze mensen zijn noch door zichzelf, noch door anderen te motiveren om tot actie of handelen over te gaan.

De motivatietechnieken 1 & 2 vind ik gezond omdat men op een volwassenen manier zijn/of haar verantwoordelijkheden oppakt; de motivatietechnieken 3 & 4 vind ik ongezond omdat men zijn/haar verantwoordelijkheden ontloopt door dingen uit te stellen of er voor weg te lopen. Op de lange termijn komt men met de eerste twee motivatietechnieken verder dan met de laatste twee. Door de laatste twee motivatietechnieken te hanteren, creëren mensen zelf hun crisis of maken zich tot slachtoffer van dingen, omstandigheden of andere mensen.

1. Drie doelgroepen in de Geestelijke Gezondheidszorg
2. YAVIS (Yung, Attractive, Verbal, Intelligent, Successful) patiënten: mensen met de eerste twee motivatietechnieken.
3. HOUND (Homely, Old, Unattractive, Nonverbal and Dumb) patiënten: mensen met de laatste twee motivatietechnieken: verstandelijk of lichamelijk gehandicapten, psychiatrische patiënten, verslaafden en criminelen.
4. Mensen of patiënten die constant tussen de wal en het schip leven: ze belanden vaker in het ziekenhuis of gevangenis dan gemiddeld of vinden een voortijdige dood.

HOUND–patiënten hebben vaak LES: Lager Economische Status in de samenleving, leven vaak aan de rand van de samenleving (gemarginaliseerd), zijn een moeilijk bereikbare doelgroep voor algemene instellingen, hebben vaak multi-problemen. Kenmerken:

• Laagopgeleid (zeer) traditioneel of
• Laagopgeleid (minder) traditioneel
• Afhankelijk van formele (maatschappelijke instellingen) of informele steun (familie, vrienden en kennissen)
• Sociaal isolement en participeert niet in maatschappelijke verbanden
• Ervaart vaak onmachtgevoelens en onvermogen
• Wordt gemotiveerd door life events/levensgebeurtenissen (re-actieve manier van motivatie) of
• Wordt gestuurd door de instanties, meer MOETEN dan WILLEN
• Stelt zich afhankelijk op t.o.v. officiële instanties of hulpverleners
• Stelt zich veel als SLACHTOFFER op
• Voelt zich snel aangevallen/afgewezen/onbegrepen
• Voelt zich snel bedreigd na een confrontatie met het eigen (negatieve) gedrag!
• Weet vaak niet wat zij/hij wil of waaraan zij/hij behoefte heeft
• Gebrek aan zelfkennis/zelfstandigheid/zelfvertrouwen
• Gebrek aan communicatie
• Gebrek aan contact met zichzelf of met anderen
• Gebrek aan motivatie/stimulans
• Kampt met armoede, werkloosheid of laag inkomen/of schulden
• Is moeilijk te benaderen
• Veel problemen
• Veel vlucht- of vermijdingsgedrag
• Autoritair
• Eigenwijs
• Kwetsbaar, trots
• Teruggetrokken, geïsoleerd
• Angstig, snel boos/geïrriteerd/gekrenkt
• Snel gekwetst/ontmoedigd
• Weinig of geen zelfstandigheid/zelfredzaamheid bereikt
• Weinig of geen zelfvertrouwen (onzeker)
• Weinig of geen zelfdiscipline/zelfverantwoordelijkheidsbesef
• Weinig of geen zelfinitiatief en zelfinzicht
• Behoefte aan begeleiding en/of ondersteuning
• Behoefte aan informatie/uitleg
• Behoefte aan motivatie
• Behoefte aan ondersteuning/stimulans
• Vindt het moeilijk om hulp te vragen of te accepteren
• Meer gericht op OVERLEVEN dan op LEVEN.

      Noten: 

• i Vergelijking tussen een autoritaire, traditionele samenleving en de westerse, individuele samenleving, geschreven tijdens mijn functie bij Inova Inburgering te Alkmaar, de afdeling Oudkomers, 2002-2003.
• ii Gedeeltelijk ontleend aan ongepubliceerde notities van een collega maatschappelijk werkster bij Stichting Doras in Amsterdam-Noord.
• iii Ongepubliceerde notitie van het Algemeen Maatschappelijk Werk Zaandam, 1989.
• iv Beide termen zijn afkomstig van Swaan, Abram de, De mens is de mens een zorg, Meulenhof, Amsterdam, 1983,
• v Uit: Tussen Traditie & Ambitie, eindwerkstuk (1995/96) post-HBO-opleiding of VO-GGZ van Cemil Yavuzkan.
• vi The term (YAVIS) is commonly used in psychotherapy as it assumed that these individuals are most likely to have succesful experiences in therapy.  The opposite is referred to as a Hound (http://encyclpedia.thefreedictionary.com).